SAMWRIQTIÑ ZARI
Qıs tüsip, qar jauğanda auıl balalarınıñ käsibi sol – dop qualau. Jeli şıqqan ala doptıñ işine saban tığıp, keyde soğımğa soyılğan ögizdiñ quığın ürlep ermek qılamız. Qıstıñ bir küni azannan keşke deyin dop quıp, qara sümek ter basıp, üyge keş oraldım. Tamaq işip bolğanşa toñ bop qatqan ayaq kiim jibip, jwmsardı. Özim de mäujirep, wyqım keldi. Şılqa su ayaq kiimimdi laqtırıp jiberip, ornıma qwlay kettim. Şeşem su bolğan ayaq kiimimdi peşke jayıp, arasında:
– Mına bala wltarağın jayıp, ayaq kiimin keptirmeydi. Özine jaqsılıq qılmağan bwl, kimge jaqsılıq qıladı, ey, – dep kübirlep söylep jür.
– Oy, apa! Wyqım keldi, siz keptire salıñızşı solardı. Şarşadım.
– Üy betin körmey qañğıp-qañğıp kelip ap, endi mağan mindetsidi. Qaytip adam boladı eken bw nemeler!..
Şeşemniñ key sözin estip, key sözin estimey wyqığa bas qoydım…
***
Boqay şaldıñ üyiniñ esik aldınan ötip bara jatqam. Qolımda işi quıs siırdıñ müyizi. Kenet közim juıp, jayıp qoyğan Boqay şaldıñ nemeresiniñ şwlığına tüsti. Jap-jaña. Ala jazday şwlıqsız jügiretin paqır üşin bwdan artıq dünie bolsın ba, şwlıqtı jayulı twrğan jerinen jwlıp-jwlıp aldım. Bir qolımda müyiz, bir qolımda şwlıq endi auladan şığa bergenimde Boqay şaldıñ töbesi körindi. Mağan qarsı kele jatır. Qırıs şal tayap qaldı, zärem wştı. Nemeresiniñ şwlığın qolımnan körse, asatayağı arqamda oynarı anıq. Ne isteu kerek? Aqırı jan qısılğanda amalın da taptım. Şwlıqtı quıs müyizge tığıp, müyizdi laqtırıp oynap şaldıñ qasınan alañsız öte şıqtım. Ol da eşteñeni bayqağan joq. Sälem berdim, auzı jıbırladı. Üyge kelip şwlıqtı tığıp tastap, köşeniñ şañın köterip oynap jürgen balalar tobına qosıldım. Sol ketkennen mol ketip, keşqwrım bir-aq oraldım üyge. Şeşem soyılğan maldıñ terisine ayran jağıp, qarbalas bolıp jür.
– Mal soyğansızdar ma, apa? – dep şeşemniñ qasına bardım. Şeşem tüyilgen qabağın aşpay:
– Qoñır tayınşa auıldıñ şetindegi arıqqa üyelep ölip qalıptı. Pışaqqa ilinbey, aram qattı. Terisi tulaqqa jarar, – dedi de qoydı.
El orınğa otırğan şaqta «kündiz wrlağan monşaqtı, tünde tağuğa» kiristim. İnim:
– Mwnı qaydan aldıñ? – dedi dauıstay söylep. Şeşem biz jaqqa jalt qaradı, wrlığım ayparaday boldı. Ülken tergeu bastaldı. Aqırı şeşeme qanday «maşaqatpen» bwl şwlıqtı qolğa tüsirgenimdi aytıp berdim. Qattı aşulandı, basımnan tartıp kep jiberdi.
– Bäse, bwl tayınşa sebepsizden sebepsiz nege ölip qaldı desem, sen ekensiñ ğoy bärin qwrtqan! Kördiñ be, bir şwlıq üşin qanşalıqtı bodau berdik! Bar, qwrı! Qazir aparıp tasta andağısın, – dep meni dedektetip sırtqa şığarıp jiberdi. Amalsız Boqay şaldıñ üyin betke aldım. Qoñır tayınşanıñ ölimine sebepker ekenimdi şeşem kesip ayttı…
***
– Mına beyşara balanı äbden qırsıq aynaldırğan eken, – dep saudadan jığılıp, qarız arqalap auılğa jetip barğanımda şeşem aldımnnan şıqtı. Qolındağı twtağan qwrım kiizben eki iığımnan kezek-kezek wrıp qoyadı.
– Alas, alas!
– Qoyıñızşı, apa! Osınday bir qwrapilıqtarıñız qalmaydı eken, – dep üyge kirdim. Bosağanıñ sırtında twtağan qwrım kiizin äli wstap twrğan şeşem:
– Qwrapilıq deydi, sidigiñe sürinip jürip endi sonşa qarızdı qaytip qaytarmaqşısıñ? Senen bir qırsıq arılmadı ğoy.
Betin jas juğan şeşemniñ birneşe tal samay şaşı jaulığınıñ sırtına şığıp twr. Aq şalıptı. «Mına kisi de qartayğan eken» dep oyladım…
***
– Almatığa sağat neşede jetesiz, apa?
– Tañğı tört-besterde.
– Aman-esen jetiñiz. Kütip alam ğoy.
– Oy, tañ atpay dirdektep ne isteysiñ! Jwmısqa baruıñ kerek. Wyqıñ şala bolsa, küni boyı jındı bop jüresiñ. Vokzalda şamalı otıra twrarmın, asıqpay kele ber.
– …
Selk etip oyandım. Sağat tüngi üşti körsetip twr. Keşki telefondağı az-kem dialogtan keyingi jürektiñ közinen mölt ete qalğan ıstıq jastay tereze sırtındağı ağaş japıraqtarınan tamşı üziledi. Jañbır jauıptı…
***
– Aman-esen jetip aldıñız ba, apa?
– Şükir, balam, şükir! Alla tağala Qağbanı körudi de näsip etipti. Qağbanı alğaş körgende tilegen tilek, qılğan dwğa qabıl boladı deydi. Sağan dwğa qıldım, balam. Bärine dwğa qıldım…
– Dwğa-tilekteriñiz qabıl bolsın, apa! – dedim auzıma basqa söz tüspey.
Telefondağı azdağan äñgimeden keyin ötken ömirimdegi birer oqiğa esime tüsti. Sonıñ basın qwrap, qağaz şimayladım. Şeşemdi balapanı üşin köz jası jañbır bop sebeleytin Şıñırau sekildi alıp samwrıq qwsqa wqsattım…
Ertede qanatı tuırlıqtay Şıñırau degen samwrıq qws bolıptı. Şıñırau adam ayağı jete bermeytin japan tüzde ösip twrğan alıp bäyterekke wya saladı. Sol wyasında jwmırtqa basıp, eki jılda bir ret jalqı balapan şığarıp jüredi. Balapanı qara qanat bolıp, jetile bastağanda töñirektiñ añ-qwsı janınan bezip joğalıp ketedi. Samwrıq qws qomağay balapanına ayşılıq alıs jerlerden şeñgeldep jem tasidı. Biraq, amal qanşa, ayşılıq alıs jerlerden tañın sozıp, topşısın taldırıp, ölip-öşip jetkende balapanı ılği wyada joq bolıp şığadı. Söytse, sol töñirekti meken etken bir äbjılan Şıñırau jem izdep ketisimen bäyterekke örmelep şığıp, balapandı lebimen tartıp, jwtıp ketip jüripti.
Osı oqiğa jıl sayın qaytalana beripti. Sodan, Şıñırau äbden zärezap bolıp, qasiret şegip, qiyan şetten jem alıp kele jatıp, bauır etindey balapanın oylağanda ağıl-tegil jılaydı. Sonda, Şıñıraudıñ köz jası jerge nöser jañbır bolıp qwyıladı . Endi birde, tuırlıqtay qos qanatın qwşırlana serpip, balapanına jetuge asığıp wşadı. Ondayda, jer betinde joyqın dauıl twrıp, jel ekilenip, ekpindey soğadı deydi.
Künderdiñ küninde Şıñıraudıñ topşısı ağarıp, qartayadı…
Irısbek DÄBEY
Pikir qaldıru