سايلاۋدان سوڭ ماسكەۋ مەن ۆاشينگتون اراسى ناشارلاي ما؟
رەسەي مەن اقش-تىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناس وزگەردى جانە بۇعان سايلاۋدىڭ قاتىسى جوق.
2013 جىلعى قاڭتاردا مەملەكەتتىك حاتشى قىزمەتىنەن كەتەردە حيللاري كلينتون پرەزيدەنت باراك وباماعا رەسەيمەن قالاي سويلەسۋ كەرەك ەكەنى جايىندا كەڭەس بەرگەن. كلينتون ءبىر جىلدان كەيىن جارىق كورگەن «اۋىر كۇندەر» اتتى ەستەلىك كىتابىندا «پرەزيدەنتكە الدا اۋىر كۇندەر تۇرعانىن، ماسكەۋمەن اراداعى قارىم-قاتىناستىڭ بۇزىلاتىنىن اشىق ايتتىم» دەپ جازدى. ونىڭ ايتقانى ايداي كەلدى: كوپ ۇزاماي رەسەي-امەريكا قارىم-قاتىناسى بۇزىلدى، ەندى ونىڭ قاشان قالپىنا كەلەتىنى بەلگىسىز.
ساۋالنامالارعا قاراعاندا، قاڭتار ايىندا كلينتون اق ۇيگە كەلەدى. ءتىپتى قاراشانىڭ 8-ىندەگى سايلاۋدان سوڭ رەسپۋبليكالىق پارتيا اتىنان ۇمىتكەر دونالد ترامپ جەڭگەن كۇننىڭ وزىندە كوپ نارسە وزگەرە قويمايدى، سەبەبى رەسەي-اقش قارىم-قاتىناسى مۇلدە ناشارلاعان.
قىرعيقاباق سوعىس كەزىندەگىدەي قازىر دە اقش-تىڭ سىرتقى ساياساتىندا ماسكەۋ ەرەكشە ورىن الىپ تۇر. كىشى دجوردج بۋشتىڭ بيلىكتە بولعان كەزىندە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە رەسەي جونىندەگى ساراپشى بولعان توماس گرەم«قازىر ءبىزدىڭ قارىم-قاتىناسىمىز كوپ جىلدان بەرگى ەڭ ناشار جاعدايعا جەتكەن» دەيدى.
وباما پرەزيدەنتتىگىنىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىندە رەسەيمەن قارىم-قاتىناستى «قايتا جاڭعىرتپاق» بولعان. الايدا، ءاۋ باستان-اق الدەنە دۇرىس بولمادى.
رەسەي گرۋزيانىڭ اۋماعىنا باسىپ كىرىپ، جەرىنىڭ ءبىر بولىگىن وككۋپاتسيالاعاننان جەتى اي وتكەن سوڭ حيللاري كلينتوننىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن شارالار باستالدى. ەكى ەلدىڭ اراسىنىڭ ناشارلاۋىنا رەسەيدىڭ «گەيلەردى ناسيحاتتاۋدى» قىلمىسقا جاتقىزعان زاڭى، ماسكەۋدىڭ ادام قۇقىقتارىن بۇزۋىنا بايلانىستى اقش سالعان سانكتسيالار سياقتى باسقا دا فاكتورلار اسەر ەتتى.
دەگەنمەن ۋكرايناداعى 2014 جىلى بولعان وقيعالار ەڭ شەشۋشى اسەرىن تيگىزدى. ماسكەۋگە بۇيرەگى بۇراتىن پرەزيدەنت يانۋكوۆيچتى ورنىنان تۇسىرگەنگە قارسىلىق بىلدىرگەن رەسەي قىرىمدى باسىپ الدى جانە اتىستى توقتاتۋ تۋرالى كەلىسىمگە قاراماستان، كيەۆكە قارسى سوعىسىپ جاتقان سەپاراتيستەردى قولداپ وتىر. ونىڭ ۇستىنە، ماسكەۋ ازامات سوعىسىنا كيلىككەن سيريا پرەزيدەنتى باشار اساد بيلىكتە ۇزاق قالۋى ءۇشىن وعان ۇلكەن اسكەري جاردەم بەرىپ كەلەدى. بۇل اقش-تىڭ حالىقارالىق ىقپالىن تومەندەتىپ، رەسەيدىڭ تاياۋ شىعىستاعى ءرولىن ارتتىرادى.
«رەسەيمەن ارادا ۇلكەن ماسەلە بار ەكەنىن قوس پارتيا دا بىلەدى، سوندىقتان بۇرىنعىدان دا قاتاڭ جاۋاپ بەرۋ كەرەك دەپ سانايدى» دەيدى گرەم. ونىڭ ايتۋىنشا، جاڭا باسشىلىقتا «قارىم-قاتىناستى قايتا جانداندىرىپ، رەسەيمەن كونسترۋكتيۆتى ديالوگتى باستايىق» دەپ ايتاتىن ەشكىم بولمايدى.
نيۋ-يورك بيزنەسمەنى دونالد ترامپ ۆلاديمير ءپۋتيندى ءجيى ماقتايدى. قىركۇيەكتەگى ءبىر سوزىندە ول رەسەي پرەزيدەنتى «ەلدەگى جاعدايدى جاقسى باقىلاپ وتىر» جانە «ءبىزدىڭ پرەزيدەنتكە قاراعاندا اناعۇرلىم جاقسى باسشى» دەگەن.
ونىڭ ۇستىنە ول «يسلام مەملەكەتى» سودىرلار ۇيىمى (يم نەمەسە دايش) مەن تەرروريزمنەن كەلەتىن ورتاق قاۋىپ-قاتەردى تويتارۋ ءۇشىن ماسكەۋ مەن ۆاشينگتون اراسىندا ارىپتەستىكتىڭ جوقتىعىنا قىنجىلاتىنىن ايتقان. «پۋتينمەن وتە جاقسى قارىم-قاتىناس ورناتقان بولار ەدىم. رەسەيمەن دە قاتىناسىم جاقسى بولار ەدى» دەپ مالىمدەدى ول قىركۇيەكتەگى تەلەدەبات كەزىندە.
ماسكەۋدىڭ بۇعان ءىشى جىلي قالدى. پەتەربۋگتەگى ەكونوميكالىق فورۋمدا ءسوز سويلەگەن پۋتين ترامپتى «ەش كۇمانسىز، تالانتتى ادام» دەپ ماقتادى. كرەملگە جاقىن اقپارات قۇرالدارى ترامپتى ماداقتاپ، كلينتوندى قارالاپ جاتىر.
ترامپتىڭ رەسەيمەن بايلانىسى ەرەكشە نازارعا ىلىكتى. ونىڭ سايلاۋ شتابىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى پول مانافورت كەزىندە ۋكراينانىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى ۆيكتور يانۋكوۆيچكە قىزمەت ەتكەن. ترامپتىڭ جانە ءبىر كەڭەسشىسى كارتەر پەيدج امەريكا سانكتسيا سالعاننان كەيىن دە كرەملدەگى ۇلكەن شەنەۋنىكتەرمەن كەزدەسكەن دەسەدى. ال پەيدجدىڭ ءوزى «سايلاۋالدى شتابتىڭ جۇمىسىنا ارالاسىپ جۇرگەنىم جوق» دەيدى.
حيللاري كلينتون رەسەيگە قاتىستى قاتاڭ ساياسات ۇستاناتىنىن اشىق ايتىپ ءجۇر. رەسەي مەن ەۋروپا ماسەلەلەرى جونىندەگى كەڭەسشىلەرى وعان «ەۋروپاداعى، ۋكراينا مەن سيرياداعى ارەكەتتەرى ءۇشىن رەسەيگە وڭدىرماي سوققى بەرەيىك» دەپ كەڭەس بەرىپ كەلەدى.
ونىڭ رەسەي جونىندەگى ەكسپەرتتىك توبىنا اقش-تىڭ رەسەيدەگى بۇرىنعى ەلشىسى مايكل ماكفول، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ جانە مەملەكەتتىك دەپارتامەنتتىڭ بۇرىنعى قىزمەتكەرى فيل گوردون، سونداي-اق پەنتاگوننىڭ بۇرىنعى قىزمەتكەرى جانە ۆيتسە-پرەزيدەنت دجو بايدەننىڭ قاۋىپسىزدىك جونىندەگى كەڭەسشىسىنىڭ ورىنباسارى دجۋلي سميت كىرەدى. بۇعان قوسا، 2009-2013 جىلدارى ناتو كۇشتەرىنىڭ باس قولباسشىسى بولعان، اقش ۆيتسە-پرەزيدەنتتىگىنە باستى ۇمىتكەرلەردىڭ ءبىرى سانالعان اقش فلوتىنىڭ وتستاۆكاداعى ادميرالى دجەيمس ستاۆريديس تە كلينتونعا كەڭەسشىلىك ەتەدى.
سايلاۋ ناۋقانى كەزىندە حاكەرلىك شابۋىل جاسالعانعا دەيىن-اق كلينتون پرەزيدەنت بولىپ سايلانا قالسا، رەسەيگە قاتىستى ساياساتىن قاتايتا تۇسەتىنىن اشىق ايتىپ كەلدى. 2015 جىلى ول «بۇدان بىلاي وتىرىك اينالسوقتاپ جۇرە المايمىز. ءپۋتيننىڭ ءوز ەلىن مودەرنيزاتسيالاپ، باتىسقا جاقىنداي تۇسەتىن جولدى تاڭداعانىن قالايمىز. مۇنىڭ ورنىنا ول تساريزم داۋىرىنە قايتىپ، كورشىلەرىنە اگرەسسيا جاساپ، سيريادا جانە سول سياقتى كونفليكتىلەردە كۇش كورسەتىپ كەلەدى» دەپ مالىمدەگەن.
ونىڭ ۇستىنە رەسەيگە قاتىستى ساياساتتى قاتايتا ءتۇسۋدى دەموكراتتار دا، رەسپۋبليكالىقتار دا قولداپ وتىر.
ماسكەۋدەن دە وزگەرىس كۇتۋدىڭ قاجەتى جوق. ءپۋتيننىڭ دونباسس پەن سيرياداعى، بالتىق جانە قارا تەڭىزدەگى اگرەسسيالىق ساياساتى جۇمساراتىنداي سەبەپ جوق.
«ولار اسكەري ارەكەتتەرىن جالعاستىرا بەرەدى. ءارى قاراي دا كۇشتەرى مەن مۇمكىندىكتەرىن كورسەتە بەرەدى. دونباستاعى جاعدايدىڭ باقىلاۋدان شىعىپ كەتكەنىن قالامايتىن بولار، بىراق ولار ونى ساۋداعا سالۋ مۇمكىندىگىن پايدالانۋعا تىرىسادى»دەيدى گرەم.
مەملەكەتتىك حاتشى قىزمەتىن اتقارعان كەزىندە حيللاري كلينتون 2009 جىلى وباما كوتەرگەن «رەسەيمەن قارىم-قاتىناستى جاڭعىرتۋ» جوباسىنا جاۋاپ بەرگەن. وسى كەزدە دميتري مەدۆەدەۆ ۆلاديمير پۋتينگە پرەزيدەنتتىك ورىنتاقتى دايىنداپ جۇرگەن. الايدا كلينتون مەن پۋتين اراسى 2012 جىلى پۋتين كرەملگە قايتىپ ورالعانعا دەيىن-اق بۇلىنگەن. كوپ مالىمەتتەر بويىنشا، بۇرمالاۋمەن وتكەن 2011 جىلعى پارلامەنت سايلاۋىنان سوڭ ماسكەۋدە نارازىلىق شەرۋى باستالعاندا پۋتين «حالىقتى قوزدىرىپ وتىر» دەپ كلينتوندى ايىپتاعان.
الەۋمەتتىك زەرتتەۋلەردىڭ كوبىنە قاراساق، كلينتون جەڭىسكە جەتەتىن سياقتى.
رەسەيدىڭ رەسمي تۇلعالارى «اقش-تىڭ ماسكەۋگە قاتىستى ريتوريكاسى – سايلاۋ ناۋقانىنىڭ ءبىر بولىگى عانا، سايلاۋ وتكەن سوڭ ولار ءبىرشاما جۋاسىپ، پراگماتيكالىق قادامدارعا بارادى» دەگەن ۇمىتتەرى بار ەكەنىن تالاي ايتقان. پۋتين اكىمشىلىگىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى سەرگەي يۆانوۆ قازاننىڭ 24-ءى كۇنى Financial Times گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا «سايلاۋ ناۋقانىنىڭ اياقتالعانىن كۇتۋىمىز كەرەك. ءبىر-ەكى اپتا كۇتەيىك. شىدامدى بولعان ءجون» دەيدى.
حالىقارالىق ماسەلەلەر بويىنشا ۇكىمەتكە جاقىن ساراپشى، «روسسيا ۆ گلوبالنوي پوليتيكە» جۋرنالىنىڭ رەداكتورى فەدور لۋكيانوۆ قازاننىڭ 6-ى كۇنى «امەريكاداعى سايلاۋ تەز ءوتىپ كەتسە ەكەن. كىم جەڭسە دە، از بولسا ءۇزىلىس بولار» دەپ جازدى.
الايدا سايلاۋعا دەيىن رەسەي كلينتونعا كەدەرگى جاساپ باعادى. قازان ايىندا كرەمل سيمۆولدىق تۇرعىدان وتە ماڭىزدى سانالاتىن ەكى بىردەي يادرولىق كەلىسىمنەن شىعىپ كەتتى. ونىڭ ۇستىنە، رەسەي سيريا ارمياسىنىڭ الەپپونىڭ شىعىسىنداعى بۇلىكشىلەرگە جاساعان شابۋىلىن قولداپ، امەريكانىڭ سيرياداعى ارەكەتتەرىن كوزگە ىلمەگەن سىڭاي تانىتادى.
رەسەي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى ماريا زاحاروۆا وباما اكىمشىلىگىن رەسەيگە قارسى «جەر ورتەۋ» تاكتيكاسىن قولداندى دەپ ايىپتادى. ال اقش-تاعىلار بولسا، سوڭعى بىرنەشە اپتا بويى ماسكەۋ ءدال وسى ءادىستى قولدانىپ كەلەدى دەپ سانايدى.
ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناس تسيكلدى تۇردە قۇبىلىپ وتىرادى دەگەن لۋكيانوۆ «جاعدايدىڭ ۋشىعۋىنا پۋتينمەن جەكە بايلانىس ورناتا الماعان وباما دا جاۋاپتى» دەيدى. «جاعدايدىڭ تسيكلدى تۇردە بىرتىندەپ ۋشىعۋى قازىر قاۋىپتى نۇكتەسىنە جەتتى. ەندى قالاي جانە قاي باعىتقا وزگەرىس بولادى، بار ماسەلە – سوندا» دەپ جازدى لۋكيانوۆ.
مايك ەككەلدىڭ ماقالاسى اعىلشىن تىلىنەن اۋدارىلدى.
پىكىر قالدىرۋ