Saylaudan soñ Mäskeu men Vaşington arası naşarlay ma?
Resey men AQŞ-tıñ arasındağı qarım-qatınas özgerdi jäne bwğan saylaudıñ qatısı joq.
2013 jılğı qañtarda memlekettik hatşı qızmetinen keterde Hillari Klinton prezident Barak Obamağa Reseymen qalay söylesu kerek ekeni jayında keñes bergen. Klinton bir jıldan keyin jarıq körgen «Auır künder» attı estelik kitabında «Prezidentke alda auır künder twrğanın, Mäskeumen aradağı qarım-qatınastıñ bwzılatının aşıq ayttım» dep jazdı. Onıñ aytqanı ayday keldi: köp wzamay Resey-Amerika qarım-qatınası bwzıldı, endi onıñ qaşan qalpına keletini belgisiz.
Saualnamalarğa qarağanda, qañtar ayında Klinton Aq üyge keledi. Tipti qaraşanıñ 8-indegi saylaudan soñ respublikalıq partiya atınan ümitker Donal'd Tramp jeñgen künniñ özinde köp närse özgere qoymaydı, sebebi Resey-AQŞ qarım-qatınası mülde naşarlağan.
Qırğiqabaq soğıs kezindegidey qazir de AQŞ-tıñ sırtqı sayasatında Mäskeu erekşe orın alıp twr. Kişi Djordj Buştıñ bilikte bolğan kezinde Wlttıq qauipsizdik keñesinde Resey jönindegi sarapşı bolğan Tomas Grem«Qazir bizdiñ qarım-qatınasımız köp jıldan bergi eñ naşar jağdayğa jetken» deydi.
Obama prezidenttiginiñ birinşi kezeñinde Reseymen qarım-qatınastı «qayta jañğırtpaq» bolğan. Alayda, äu bastan-aq äldene dwrıs bolmadı.
Resey Gruziyanıñ aumağına basıp kirip, jeriniñ bir böligin okkupaciyalağannan jeti ay ötken soñ Hillari Klintonnıñ qatısuımen ötken şaralar bastaldı. Eki eldiñ arasınıñ naşarlauına Reseydiñ «geylerdi nasihattaudı» qılmısqa jatqızğan zañı, Mäskeudiñ adam qwqıqtarın bwzuına baylanıstı AQŞ salğan sankciyalar siyaqtı basqa da faktorlar äser etti.
Degenmen Ukrainadağı 2014 jılı bolğan oqiğalar eñ şeşuşi äserin tigizdi. Mäskeuge büyregi bwratın prezident YAnukoviçti ornınan tüsirgenge qarsılıq bildirgen Resey Qırımdı basıp aldı jäne atıstı toqtatu turalı kelisimge qaramastan, Kievke qarsı soğısıp jatqan separatisterdi qoldap otır. Onıñ üstine, Mäskeu azamat soğısına kilikken Siriya prezidenti Başar Asad bilikte wzaq qaluı üşin oğan ülken äskeri järdem berip keledi. Bwl AQŞ-tıñ halıqaralıq ıqpalın tömendetip, Reseydiñ Tayau Şığıstağı rölin arttıradı.
«Reseymen arada ülken mäsele bar ekenin qos partiya da biledi, sondıqtan bwrınğıdan da qatañ jauap beru kerek dep sanaydı» deydi Grem. Onıñ aytuınşa, jaña basşılıqta «qarım-qatınastı qayta jandandırıp, Reseymen konstruktivti dialogtı bastayıq» dep aytatın eşkim bolmaydı.
N'yu-York biznesmeni Donal'd Tramp Vladimir Putindi jii maqtaydı. Qırküyektegi bir sözinde ol Resey prezidenti «eldegi jağdaydı jaqsı baqılap otır» jäne «bizdiñ prezidentke qarağanda anağwrlım jaqsı basşı» degen.
Onıñ üstine ol «Islam memleketi» sodırlar wyımı (IM nemese DAIŞ) men terrorizmnen keletin ortaq qauip-qaterdi toytaru üşin Mäskeu men Vaşington arasında äriptestiktiñ joqtığına qınjılatının aytqan. «Putinmen öte jaqsı qarım-qatınas ornatqan bolar edim. Reseymen de qatınasım jaqsı bolar edi» dep mälimdedi ol qırküyektegi teledebat kezinde.
Mäskeudiñ bwğan işi jıli qaldı. Peterbugtegi ekonomikalıq forumda söz söylegen Putin Tramptı «eş kümänsiz, talanttı adam» dep maqtadı. Kreml'ge jaqın aqparat qwraldarı Tramptı madaqtap, Klintondı qaralap jatır.
Tramptıñ Reseymen baylanısı erekşe nazarğa ilikti. Onıñ saylau ştabınıñ bwrınğı basşısı Pol Manafort kezinde Ukrainanıñ bwrınğı prezidenti Viktor YAnukoviçke qızmet etken. Tramptıñ jäne bir keñesşisi Karter Peydj Amerika sankciya salğannan keyin de Kreml'degi ülken şeneuniktermen kezdesken desedi. Al Peydjdiñ özi «saylaualdı ştabtıñ jwmısına aralasıp jürgenim joq» deydi.
Hillari Klinton Reseyge qatıstı qatañ sayasat wstanatının aşıq aytıp jür. Resey men Europa mäseleleri jönindegi keñesşileri oğan «Europadağı, Ukraina men Siriyadağı äreketteri üşin Reseyge oñdırmay soqqı bereyik» dep keñes berip keledi.
Onıñ Resey jönindegi eksperttik tobına AQŞ-tıñ Reseydegi bwrınğı elşisi Maykl Makfol, prezident äkimşiliginiñ jäne Memlekettik departamenttiñ bwrınğı qızmetkeri Fil Gordon, sonday-aq Pentagonnıñ bwrınğı qızmetkeri jäne vice-prezident Djo Baydenniñ qauipsizdik jönindegi keñesşisiniñ orınbasarı Djuli Smit kiredi. Bwğan qosa, 2009-2013 jıldarı NATO küşteriniñ bas qolbasşısı bolğan, AQŞ vice-prezidenttigine bastı ümitkerlerdiñ biri sanalğan AQŞ flotınıñ otstavkadağı admiralı Djeyms Stavridis te Klintonğa keñesşilik etedi.
Saylau nauqanı kezinde hakerlik şabuıl jasalğanğa deyin-aq Klinton prezident bolıp saylana qalsa, Reseyge qatıstı sayasatın qatayta tüsetinin aşıq aytıp keldi. 2015 jılı ol «Bwdan bılay ötirik aynalsoqtap jüre almaymız. Putinniñ öz elin modernizaciyalap, Batısqa jaqınday tüsetin joldı tañdağanın qalaymız. Mwnıñ ornına ol carizm däuirine qaytıp, körşilerine agressiya jasap, Siriyada jäne sol siyaqtı konfliktilerde küş körsetip keledi» dep mälimdegen.
Onıñ üstine Reseyge qatıstı sayasattı qatayta tüsudi demokrattar da, respublikalıqtar da qoldap otır.
Mäskeuden de özgeris kütudiñ qajeti joq. Putinniñ Donbass pen Siriyadağı, Baltıq jäne Qara teñizdegi agressiyalıq sayasatı jwmsaratınday sebep joq.
«Olar äskeri äreketterin jalğastıra beredi. Äri qaray da küşteri men mümkindikterin körsete beredi. Donbastağı jağdaydıñ baqılaudan şığıp ketkenin qalamaytın bolar, biraq olar onı saudağa salu mümkindigin paydalanuğa tırısadı»deydi Grem.
Memlekettik hatşı qızmetin atqarğan kezinde Hillari Klinton 2009 jılı Obama kötergen «Reseymen qarım-qatınastı jañğırtu» jobasına jauap bergen. Osı kezde Dmitriy Medvedev Vladimir Putinge prezidenttik orıntaqtı dayındap jürgen. Alayda Klinton men Putin arası 2012 jılı Putin Kreml'ge qaytıp oralğanğa deyin-aq bülingen. Köp mälimetter boyınşa, bwrmalaumen ötken 2011 jılğı parlament saylauınan soñ Mäskeude narazılıq şerui bastalğanda Putin «halıqtı qozdırıp otır» dep Klintondı ayıptağan.
Äleumettik zertteulerdiñ köbine qarasaq, Klinton jeñiske jetetin siyaqtı.
Reseydiñ resmi twlğaları «AQŞ-tıñ Mäskeuge qatıstı ritorikası – saylau nauqanınıñ bir böligi ğana, saylau ötken soñ olar birşama juasıp, pragmatikalıq qadamdarğa baradı» degen ümitteri bar ekenin talay aytqan. Putin äkimşiliginiñ bwrınğı basşısı Sergey Ivanov qazannıñ 24-i küni Financial Times gazetine bergen swhbatında «Saylau nauqanınıñ ayaqtalğanın kütuimiz kerek. Bir-eki apta küteyik. Şıdamdı bolğan jön» deydi.
Halıqaralıq mäseleler boyınşa ükimetke jaqın sarapşı, «Rossiya v global'noy politike» jurnalınıñ redaktorı Fedor Luk'yanov qazannıñ 6-ı küni «Amerikadağı saylau tez ötip ketse eken. Kim jeñse de, az bolsa üzilis bolar» dep jazdı.
Alayda saylauğa deyin Resey Klintonğa kedergi jasap bağadı. Qazan ayında Kreml' simvoldıq twrğıdan öte mañızdı sanalatın eki birdey yadrolıq kelisimnen şığıp ketti. Onıñ üstine, Resey Siriya armiyasınıñ Alepponıñ şığısındağı bülikşilerge jasağan şabuılın qoldap, Amerikanıñ Siriyadağı äreketterin közge ilmegen sıñay tanıtadı.
Resey sırtqı ister ministrliginiñ baspasöz hatşısı Mariya Zaharova Obama äkimşiligin Reseyge qarsı «jer örteu» taktikasın qoldandı dep ayıptadı. Al AQŞ-tağılar bolsa, soñğı birneşe apta boyı Mäskeu däl osı ädisti qoldanıp keledi dep sanaydı.
Eki el arasındağı qarım-qatınas cikldı türde qwbılıp otıradı degen Luk'yanov «jağdaydıñ uşığuına Putinmen jeke baylanıs ornata almağan Obama da jauaptı» deydi. «Jağdaydıñ cikldı türde birtindep uşığuı qazir qauipti nüktesine jetti. Endi qalay jäne qay bağıtqa özgeris boladı, bar mäsele – sonda» dep jazdı Luk'yanov.
Mayk Ekkeldiñ maqalası ağılşın tilinen audarıldı.
Pikir qaldıru