TEATR FESTIVALİ (full version)
Tayauda, 12-16 qırküyek künderi, Aqtöbe qalasında Qazaqstan drama teatrlarınıñ XIV respublikalıq festivali ötti.
Festival'di Qazaqstan Respublikası Mädeniet jäne sport ministrligi men Aqtöbe oblısınıñ äkimdigi wyımdastırdı.
Birlesken joba Qazaqstan Respublikası Täuelsizdiginiñ 25 jıldığına arnalğan edi.
Festival'ge qazaq jäne şetel avtorlarınıñ şığarmaları boyınşa elimizdiñ toğız teatrı sahnalağan qoyılımdar qatıstı.
Qazılar alqasınıñ qwramı
akter, Qazaqstannıñ eñbek siñirgen qayratkeri, M.Äuezov atındağı Qazaq memlekettik akademiyalıq drama teatrınıñ direktorı – Erlan Biläl,
teatrtanuşı, önertanu kandidatı, Qazaqstannıñ eñbek siñirgen qayratkeri, professor, docent, T.Jürgenov atındağı Qazaq wlttıq öner akademiyasınıñ “Teatr öneriniñ tarihı men teoriyası” kafedrasınıñ meñgeruşisi – Säniya Qabdieva,
professor, T.Jürgenov atındağı Qazaq wlttıq öner akademiyasınıñ “Sahna tili” kafedrasınıñ meñgeruşisi Dariğa Twranqwlova,
jazuşı, scenarist, telejornalşı, kinodramaturg, “Darın” Memlekettik jastar sıylığınıñ, Täuelsiz “Tarlan” sıylığınıñ laureatı, Qazaqstannıñ eñbek siñirgen qayratkeri Didar Amantay,
Qazaqstannıñ eñbek siñirgen qayratkeri, Qazaqstan halqı Assambleyası Keñesiniñ müşesi, Respublikalıq memlekettik korey muzıkalıq komediya teatrınıñ direktorı Lyubov' Ni.
Kirispe. Bağdarşam
Jalpı, Astana qalasınıñ bağdarşamdarın tüsinbeymin, jasılğa ötu üşin qızılğa jüru kerek, äytpese ülgermeysiñ.
Talant uaqıtınan adasqan bağdarşam sekildi, zamanınan erte tuadı, jolayırıqtağı türli-tüsti jarıqtardıñ jürme, toqta degen belgilerine qaramaydı.
Jıldamdığı, tabiğatı özge, köşe qozğalısına erkin aralasıp kete baratın kölikti toqtatqan jön be, älde bağdarşamdı auıstırğan, jöndegen abzal ma, basqa uaqıt keldi ğoy, köşede qazir basqa uaqıt, mümkin, jol erejesin özgertu qajet şığar.
Bağdarşamdar keptelis tuğızbas üşin türli-tüsti jarıqtardıñ özara auısu merzimin jaña kölikterdiñ jıldamdıqtarına säykestendiru qajet.
Uaqıtınan qalğan bağdarşamdar eldi kölik apatına wşıratadı, jayaudıñ esesi, jürgizuşi qauımnıñ esi ketedi.
Qazirgi tañda köşedegi jwrt qaşan körseñ de, bir jaqqa asığıp bara jatadı, nege ekeni belgisiz, qalıñ nöpir jıl ötken sayın asığa tüsedi. Mayda qoñır samal jel şaşıñızdı qobıratıp, mañdayıñızdan süyetin, janğa da, malğa da jaylı mamırajay şaq, mamır ayınday şalqığan mausım, alqam-salqam qoğam, arqa-jarqa köñil büginde joq.
Asığadı. Osı bir adam tüsinbeytin asığıstıq nege qajet ekeni de beymälim, mwrat – bärine ülgeru, bärin naq osı jerde, tura qazir bitirip tastauğa ülgeru.
Talantta asığıstıq joq, talantta basqa jıldamdıq, basqa quat bar. Asığıstıq – özine tän jıldamdıqtan asqan küy, jağday. Tübi jaqsı bolmaydı. Şaytannıñ isi. Qwday bergen talant asıqpaydı, sebebi onıñ quatı boyında, asıqqandar – qadamdarı şiraq, jüristeri qunaq körinse de, – wzaq jolda birden emes, birtindep, äsili, bayaulaydı, sondıqtan ülgermeydi, ülgermegen sayın şirığadı, jüykesi tozadı.
Top jarğan talant jer moynı qaşıq mwratqa qarğa adım jerde jatqanday qol sozadı.
Ädette, jas darın töteden jol saladı. Töte jol wzındı qısqartadı, azayğan şaqırımdar uaqıtıñızdı ünemdeydi, biraq dästürdiñ dağdısın, qalıptasqan tärtibin bwzadı.
Negizgi bölim. Teatr
1. Säbit Mwqanov atındağı Soltüstik
Qazaqstan oblıstıq qazaq muzıkalıq drama teatrınıñ “Elim-ay” attı dastanı negizinde jazğan Baatırbek Şambetov pen A. Zağıppardıñ “Dauılpaz baba – Qojabergen” p'esası boyınşa qoyılımı
Nesin aytasız, sätti rejisserlik izdenisterge tolı dünie jasalğanı körinip twr, sonımen qatar, akterlik şeberlikteri de köz quantıp, köñil jwbatqanday eken.
Jekelegen mizanc-scenalar wnadı, jaqsı ştrihtar rejisserdiñ suretkerlik qabiletinen habar bergendey, äli künge deyin, qanşa uaqıt ötse de, köz aldımızdan ketpeydi, sanamızda jañğırıp, esimizde qalıptı.
Sayın dalanı dürliktire şapqan jaudıñ jorıqtarı, dwşpanğa qarsı suıt attanğan jaujürek sarbazdardıñ qiquları, twlparlardıñ tüzdi oyatqan dürsilderi, tağalı twyaqtardıñ tas jarıp, temir auızdıqtardıñ qarş-qarş şaynap ot qapqanı, dauılpazdardıñ maydanğa şaqırğanı, bäri tügel obrazdı beynelenip, äserli atmosfera tuğıza alğan eken.
2. Şıñğıs Aytmatovtıñ şığarması boyınşa Mahambet atındağı Atırau oblıstıq qazaq drama teatrınıñ “Mäñgürt” qoyılımı
“Mäñgürt” qoyılımı köñilden şıqtı, biraq, älemdik dañğaza, düniejüzilik daqpırtqa erip, Äbiştiñ “Küyşisin” wmıtqandarı köñilge qayau saldı.
Şını kerek, Şıñğıs Aytmatov – türikmenderden engen mäñgürt jasau uaqiğasın (jelisin) – Äbiş Kekilbaydan alğanı anıq, oğan eşqanday kümän joq, oqıñız:
“…… Közdi aşıp jwmğanşa, altı twtqınnıñ şaşı alındı. Şaş alğıştar qanjarların sürtip, qındarına saldı.Jaña ğana şaşı alınğan kök qwyqa bastar aynaday jaltıraydı, jazğı künniñ jılı şuağı şekelerin qızdırıp, maujıratıp alıp baradı… Altı twtqınnıñ közderi aq taylaqtıñ terisine üymelegen köp türikmende. Künge şağılısqan aq qanjarlar sır-sır etedi, jaña ğana köldey bop jayrap jatqan aq terini üzim-üzim qıp turap jatır. Qanjarı jalaqtağan jas jigitter kesip alğan terilerin anadayda jer tizerlep, twqşıñdasıp, äldeneni malşılap otırğan eki şaldıñ aldına tastaydı. Manadan beri bilekterin sıbanıp, äzer twrğan mosqal erkekter altı balanı qwlaqtan tartıp şökeletip jerdi bwqtırdı. Altı jigittiñ qolındağı terini alıp, twtqındardıñ basına japtı.Äli ılğalı keppegen jıp-jılı teri jaña ğana şaşı alınğan jıltar basqa jabısa ketti…Qoldarı jıp-jıp etken mosqal erkekter teriniñ jiegin şır aynala bürmelep qoyğan kön tartpanı şirene tartıp, sıqsitıp tañıp tastadı.Jaña ğana deni jayılıp otırğan bastar qaytadan zil tarttı. Jılı teri şekelerin solqıldatıp sorıp ala jöneldi.”
Aytmatovtıñ “Borandı beket” şığarmasınan tabanı kürektey jiırma jıl bwrın, 1967 jılı, “Jwldız” jurnalınıñ №12 sanında jarıq körgen, avtorına saqara halqı süyispenşilik tanıtqan äri qalıñ jwrtşılıq ıqılasına bölengen atalmış povest', keyin, eki jıldı artqa tastap barıp, 1969 jılı Mäskeude “Balladı zabıtıh let” degen atpen basılıp şıqtı.
Joğarıdağı mısalda tolıq berilgen, basqa şetel oqırmandarına da tüsinikti şağın epizod, ıqşam keyiptelgen naqtı oqiğa – jazanıñ eñ auır, eñ swmdıq türi – mäñgürt jasau añızın, teginde, töl ädebietimizge, qala berdi, älemdik ruhani aynalımğa mäñgürt sözimen qatar alğaş 28 jasında alıp kelgen Qazaqstan jazuşısı – Äbiş Kekilbaywlı edi.
Äbekeñ, zadında, keñ adam, qabilet-qarımı zor qalamger bolatın, avtorlığın qumadı, mäñgürt añızın basqağa sıylap, jayma-şuaq kete bardı.
Biraq, bwl – bizge amanat, sıpayılap bolsa da, sıylağan halqımızğa, ardaqtağan adamzatımızğa şındıqtı aytuımız kerek.
Şıñğıs Aytmatov, söz joq, ülken talant, biraq, Oralhan Bökeyden, Mwqtar Mağauinnen, Säken Jünisovten, Äbiş Kekilbaydan, Vladimir Sangiden syujetter aldı, jeliler köşirdi. Tipti, “Aqan seridegi” Tasşaynar men Aqbara attı qasqırlar “Jan pida” romanında sol küyinde eş özgerissiz paydalanıldı.
Tasşaynardıñ bir ärpi ğana özgertilip Tasçaynar degen nwsqada alındı.
Desek te, spektakl' jaqsı şıqqan eken. Mäñgürtterdiñ saltanattı şerui sätti jasalğan epizodtıñ birine jatadı. Kiimderi de, obrazdı somdauı da wstamdı, mäñgürtten qwbıjıq jasauğa talpınbağandarı wnadı.
3. N. V. Gogol'diñ “Üylenu” p'esası boyınşa Tahaui Ahtanov atındağı Aqtöbe oblıstıq drama teatrınıñ qoyılımı
Bwl qoyılım konkurstan tıs körsetildi. Kädimgi klassikalıq ülgi. Kemşilikteri de köztanıs dünieler, tabıstarı da anıq. Syujetke qwrılğan, artister şeberligin körsete alatın, keşegi däuirdiñ swlbasın, bügingi ömirdiñ sipatın beynelegen mañızdı akterlik spektakl'.
4. Dulat Isabekovtiñ “Ökpek jolauşı” p'esası boyınşa Säken Seyfullin atındağı Qarağandı oblıstıq qazaq drama teatrınıñ qoyılımı
Öner bar jerde tartıs köp. Sahnadağı şıtımır uaqiğalar keyde artisterdiñ kündelikti tirşiliginen körinis berip, scenadan tıs ömirinde de jalğasın tauıp jatqanday äser qaldıradı. Ärine, men intriga jönindegi maman emespin, sondıqtan bwl taqırıpqa qalam tarta almaymın.
P'esa tili jatıq, ezu tartqızatın jeri köp, biraq keybir sözderi, oyları eskirgen tärizdi, mısalı, bas qaharman: “Payğambar tiri bolsa, ol da zeynetke şığadı eken”, degen pikir aytadı. Kületindey söz, biraq biz kimge, nege külip otırmız?
Rol'der tüsinikti, teatrda qalıptasqan klişe nemese qasañdıq bar, dekoraciya sahnağa eskiliktiñ köleñkesin tüsirip twr.
Meniñşe, sözdiñ köptigi p'esanıñ bir kemşiligi ne rejisserdiñ qateligi, barlıq uaqiğa sözben aytıladı, sözdi azaytqan jön.
Sansızbay somdağan röl jaqsı, sätti tuındı.
Äli de bolsa, spektakl'diñ izdenetin twstarı bar
Oylanu kerek..
5. A.P.Çehovtıñ “Şie” p'esası boyınşa Qalibek Quanışbaev atındağı Memlekettik akademiyalıq qazaq muzıkalıq drama teatrınıñ qoyılımı
Talğat Temenov – jañalıqqa qwştar basşı. Teatrğa Sergey Potapovtı spektakl' qoyuğa şaqırdı. Tapqan taqırıptarı – sätti.
A.P. Çehov jazğan “Şieniñ” tağdırında eldiñ tağdırı jatır.
Bwl tuındı I.V. Bunin keyiptegen “Antonov almalarındağı” küni ötken dvoryandardıñ dağdarısın, tipti, Reseydegi twtas bir däuirdiñ ayaqtalğanın, sol äleumettik toptıñ ülken tragediyağa wşırağanın körsetedi.
Dvoryandar tegis basınan biligi ketip, baylığı azayıp, ırısı şayqalıp, qwrıp jatır. Keşegi bay-şonjarlar bügin däuletinen ayırılıp, kedeylenip, ataqtı wlı-wlı äuletter beyşara keyipke tüsedi.
Saha Respublikasınıñ eñbek siñirgen öner qaycratkeri, legioner, tamaşa spektakl' qoydı.
Postmodernistik sarın, modernistik sabır, klassikalıq diapazon bar, yumor jetkilikti.
Sahnada qalıptasqan klişe obrazdardıñ tas-talqanın şığaradı, küledi, mazaq etedi, tizilip köz aldıñnan ötetin uaqiğalar jıldamdığı twraqtı, ekpini de, arını da basılmaydı.
Bertol't Breht aytıp edi: “Tol'ko novıe formı sposobnı nesti novıe smıslı”.
Ras. Bügingi bizdiñ qoğamnıñ körinisi. Qazaqtıñ jiırmasınşı ğasırda qalıptasqan ziyalı qauımınıñ müşkil hali. Keşegi qızmeti, wltqa jasağan igi jaqsılıqtarı bügin qwnınan ayırılğanı. Sıyı ketken, qwrmeti azayğan, ırıs-berekesi ortayğan jağdayı. Jaña däulet ieleri alaş intelligenciyasın meñsinbeydi de.
Sergey Potapov rasşiril gorizont teatral'nogo mışleniya. Teper' mı otçetlivo vidim dopotapovskie dopotopnıe vremena. Potapov stal potopom, snesşim so scenı staruyu epohu i vozveşayuşim novuyu eru v naşem postsovetskom iskusstve, na territorii SNG.
Hotya pervıe probleski takih postanovok zameçalis' v spektaklyah Kayrata Sugurbekova, pokoynogo, zameçatel'nogo çeloveka i rejissera.
Bolat Atabaev, geniy teatral'nogo iskusstva, zalojil osnovu novoy rejissurı. Vremya ego postanovok bılo vremenem rascveta kazahskih i kazahstanskih teatrov, sledı ego novşestv mojno naşupat' vo mnogih spektaklyah kazahstanskih nacional'nıh teatrov.
Esli ne bılo bı atabaevskoy rejissurı mı bı ne ponyali Potapova.
Akterlik ansambl'diñ tabısın atap ötkim keledi: Aqmaral Tanabaeva, Jwldız Isqaqova, Ayşolpan Ibraeva, Quandıq Qıstıqbaev, Nürken Öteuilov, Dastan Älimov, Sırım Qaşqabaev, Ayman Aymağambet, Altıngül Serkebaeva, Keñes Nwrlanov, Şah-Mwrat Ordabaev.
6. U.Şekspirdiñ “Gamlet” p'esası boyınşa Nwrmwhan Jantörin atındağı Mañğıstau oblıstıq muzıkalıq drama teatrınıñ qoyılımı
Jañalıqtarğa qol sozğan spektakl'. Rejisseri – Gülsina Merğalieva. Körermender zalın sahnağa aynaldıruğa talpınğan nieti wnadı. Gamletti somdağan akterdiñ bolaşağı bar.
7. Jan-P'er Pilo, Oliv'e Şul'tezdiñ “Mocart” p'esası boyınşa Astana qalası Jastar teatrınıñ myuzikl qoyılımı
Myuzikldiñ atı –myuzikl. Rejisseri – Nwrqanat Jaqıpbay.
8. Ännes Bağdattıñ “Ruh” p'esası boyınşa Respublikalıq nemis drama teatrınıñ spektakl'-lekciya qoyılımı
Jaqsı forma, atına zatı say – bastan-ayaq lekciya üzbey oqılatın spektakl', qazaq tarihı bayandaladı, horeografiya küşimen uaqiğalar bederlenedi, ärlenedi, örnekteledi.
Rejisseri – Natal'ya Dubs.
Qorıtındı. marapat
“ÜZDİK ER ADAM BEYNESİ”: U.Şekspirdiñ “Gamlet” p'esası boyınşa qoyğan spektakl'degi Gamlet rolin sätti somdağanı üşin N.Jantörin atındağı Mañğıstau oblıstıq sazdı drama teatrınıñ akteri Kenjebek Başarov;
“TAQIRIPTIQ İZDENİSTERİ ÜŞİN”: D.Isabekovtıñ “Ökpek jolauşı” p'esası boyınşa qoyğan spektakli üşin S.Seyfullin atındağı Qarağandı oblıstıq qazaq drama teatrı;
“PLASTIKALIQ ŞEŞİM ÜŞİN”: Ä. Bağdattıñ “Na Zemle (Ruh)” p'esası boyınşa qoyğan spektakli üşin Respublikalıq nemis drama teatrı;
“REJISSERLİK İZDENİSTERİ ÜŞİN”:
1. Q. Tolıbaywlınıñ “Dauılpaz baba – Qojabergen” dastanı boyınşa qoyğan spektakli üşin S.Mwqanov atındağı Soltüstik Qazaqstan oblıstıq qazaq muzıkalıq drama teatrınıñ rejisseri Baatırbek Şambetov,
2. Ş.Aytmatovtıñ şığarması boyınşa qoyğan “Mäñgürt” spektakli üşin Mahambet atındağı Atırau oblıstıq qazaq drama teatrınıñ rejisseri Gülnaz Qasımbaeva,
3. N.Gogol'diñ “Üylenu” p'esası boyınşa qoyğan spektakli üşin T.Ahtanov atındağı Aqtöbe oblıstıq drama teatrınıñ rejisseri Dina Jwmabaeva,
“ÜZDİK SPEKTAKL'”:
1. J.Pilo jäne O.Şul'tezdiñ “Mocart” p'esası boyınşa qoyğan spektakli üşin Astana qalasınıñ Jastar teatrı,
2. A.Çehovtıñ “Şie” p'esası boyınşa qoyğan spektakli üşin Q.Quanışbaev atındağı Memlekettik akademiyalıq qazaq muzıkalıq drama teatrı.
Didar AMANTAY, Ädil Qazılar müşesi, Aqtöbe qalası
facebook paraqşasınan alındı
Pikir qaldıru